Veel organisaties worstelen met een afnemende vraag voor hun producten of diensten vanwege (de maatregelen tegen) het Coronavirus. Als gevolg daarvan worden diensten en producten van toeleveranciers soms waardeloos. Doordat veel organisaties gesloten zijn worden projecten bijvoorbeeld tijdelijk stopgezet. Recruitment overeenkomsten voor de werving van personeel worden daardoor bijvoorbeeld waardeloos. Horecagelegenheden willen de afname van voedsel en drank (tijdelijk) stoppen vanwege de verplichte sluiting.
Kunnen overeenkomsten in dit soort gevallen (tijdelijk of gedeeltelijk) worden beëindigd? De hoofdregel is dat overeenkomsten partijen binden. Contracten kunnen dus niet zomaar eenzijdig worden aangepast of beëindigd. Toch kunnen de overeenkomst, de bijbehorende algemene voorwaarden of de wet, openingen bieden die het mogelijk maken om de overeenkomst te beëindigen of te wijzigen.
Wij zetten hieronder de mogelijkheden op een rij, waarbij we het aangeven als het specifiek de huidige situatie met (de maatregelen tegen) het Corona-virus betreft. We hebben de te onderzoeken mogelijkheden daarbij op een volgorde geplaatst die voor veel contracten werkbaar zal zijn. Uiteindelijk blijft het maatwerk waarbij niet alleen de exacte afspraken doorslaggevend zijn, maar ook de specifieke omstandigheden.
Minimum afnameverplichting?
Controleer in de overeenkomst of er een minimum afname verplichting is overeengekomen. Als dit niet zo is kan de opdrachtgever de afname in beginsel (helemaal) terugschroeven. Dit is een eenvoudige manier om de uitvoering van de afspraken aan te passen aan de huidige situatie.
Tussentijdse opzeggingsmogelijkheid?
Beoordeel of de overeenkomst een tussentijdse opzegmogelijkheid biedt. Zo ja, bekijk dan ook welke opzeggingshandelingen verplicht zijn. Vaak is bijvoorbeeld vereist dat schriftelijk wordt opgezegd en tegen een vastgestelde opzegtermijn. Indien er geen opzegmogelijkheid in de overeenkomst staat, hoeft dat niet altijd te betekenen dat deze niet kan worden opgezegd. Overeenkomsten voor onbepaalde tijd zijn in beginsel opzegbaar, maar wel moet dan een redelijke opzegtermijn worden aangehouden (ook als er geen opzegtermijn in de overeenkomst staat).
Looptijd overeenkomst?
Wellicht is opzeggen niet nodig omdat de overeenkomst al bijna afloopt. Controleer dan of daarvoor opzeggingshandelingen noodzakelijk zijn. Overeenkomsten worden regelmatig stilzwijgend verlengd wanneer de overeenkomst niet tijdig voorafgaand aan het einde van de looptijd wordt opgezegd.
Tekortkoming contractspartij?
Indien de contractspartij niet aan zijn verplichtingen voldoet kan de opdrachtgever de overeenkomst ontbinden. In veel gevallen is daarvoor vereist dat de contractspartij nog een laatste kans krijgt om na te komen door deze formeel in gebreke te stellen. Het is belangrijk dat dit met de juiste bewoordingen en formaliteiten gebeurt. Niet altijd zal een ingebrekestelling overigens nog nodig zijn, omdat nakoming bijvoorbeeld blijvend onmogelijk is. Het is overigens niet relevant of de contractspartij valt aan te rekenen dat deze niet kan nakomen.
Wijzigingsbeding?
Ook een wijzigingsbeding kan uitkomst bieden. Deze geeft het recht om de overeenkomst eenzijdig te wijzigen. De instemming van de andere contractpartij is dan niet nodig. De overeenkomst kan bijvoorbeeld zodanig worden gewijzigd dat er géén minimum afnameverplichting meer geldt of dat de overeenkomst bijvoorbeeld wél tussentijds kan worden opgezegd.
Opzeggen op grond van de wet?
Als de op te zeggen overeenkomst een overeenkomst van opdracht betreft, kan deze door de opdrachtgever op grond van de wet worden opgezegd. Dit kan niet als expliciet in de overeenkomst is bepaald dat niet (tussentijds) kan worden opgezegd of indien de overeenkomst expliciet in tussentijdse opzegging voorziet. Bovendien moet vaak een opzegtermijn in acht worden genomen en is soms nog steeds redelijk loon verschuldigd. Een overeenkomst van opdracht wordt gekenmerkt doordat dit (i) geen dienstverband betreft en (ii) de overeenkomst ziet op het verrichten van diensten (iii) de overeenkomst niet ziet op het maken van een fysiek werk (bijvoorbeeld een huis), het bewaren van goederen, het uitgeven van werken of een vervoersovereenkomst. De overeenkomst van opdracht ziet bijvoorbeeld op de diensten van IT-leveranciers, marketeers, recruiters, financiële dienstverlening, notarissen enzovoort.
Onvoorziene omstandigheden?
Bieden de hiervoor geschetste opties geen uitkomst? Soms kan de rechter de overeenkomst wijzigen of (gedeeltelijk) ontbinden indien hij van oordeel is dat sprake is van onvoorziene omstandigheden. Dat betreft toekomstige omstandigheden waarin partijen bij het opstellen van de overeenkomst niet hebben voorzien. Een beroep op onvoorziene omstandigheden slaagt niet snel. Vaak wordt aangenomen dat partijen wel degelijk rekening hebben gehouden met het optreden van de betreffende omstandigheden, maar daarvoor geen regeling hebben willen opnemen. Stel dat er in een overeenkomst een heel uitgebreid overmachtsartikel is opgenomen, maar zonder vermelding van een pandemie. Een rechter zal dan in het kader van de Corona-uitbraak waarschijnlijk oordelen dat partijen voor het optreden van een dergelijke pandemie geen regeling hebben willen opnemen in de overeenkomst. Hoewel de situatie rondom de Corona-uitbraak uiterst zeldzaam is, is dan dus toch geen sprake van onvoorziene omstandigheden. Daarnaast moeten de omstandigheden zo ingrijpend zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding niet mag verlangen.
Overmacht?
Een beroep op overmacht slaagt indien een tekortkoming in de overeenkomst niet kan worden toegerekend aan de partij die tekortschiet in de nakoming van zijn verplichtingen. Als dit het geval is, kan de wederpartij geen nakoming of schadevergoeding vorderen van de partij die zijn verplichtingen niet nakomt. Er is sprake van overmacht wanneer de tekortkoming niet te wijten is aan de schuld van de partij die zich erop beroept en ook niet voor zijn risico behoort te blijven. Wanneer de tekortkoming is ontstaan door de uitbraak van een pandemie, lijkt het ons verdedigbaar dat sprake is van overmacht wanneer de tekortschietende partij geen andere mogelijkheden heeft dan (tijdelijke) niet-nakoming, temeer nu de overheid strikte maatregelen heeft opgelegd onder verbeurte van fikse boetes. Partijen kunnen in de overeenkomst afspreken wanneer er sprake is van overmacht. Die afspraken gaan dan voor op de wettelijke regeling inzake overmacht. Overmacht staat overigens niet in de weg aan ontbinding. De overeenkomst kan dus ondanks dat sprake is van overmacht, wel worden beëindigd.
Communicatie met contractpartij?
Wellicht is uw contractpartner bereid om de overeenkomst in deze extreme situatie aan te passen of in gezamenlijk overleg een middenweg te vinden, waarbij de belangen van beide partijen in het oog worden gehouden. Uw contractspartner zit mogelijk in een zelfde situatie ten aanzien van het nakomen van zijn eigen verplichtingen.
Toekomst
Om in het vervolg te voorkomen dat je als organisatie in dezelfde situatie terechtkomt is het zinvol om een goede tussentijdse opzegbepaling op te nemen in een overeenkomst. Daarnaast is het verstandig om een weloverwogen beding op te nemen over overmacht, zodat partijen zelf kunnen bepalen wanneer hiervan sprake is.
Meer weten of assistentie nodig?
Neem dan contact op met uw vaste aanspreekpunt bij ons kantoor of met een andere medewerker van ons team.
Download hier de checklist in PDF.