Rechten van intellectuele eigendom en data bepalen steeds meer de waarde van ondernemingen. IE-rechten bieden een plezierig alleenrecht of verbodsrecht waarmee uw onderneming een gunstige positie kan veroveren. Maar is het een rustig bezit waar je verder niet naar hoeft om te kijken?
Zeker in deze woelige tijden van COVID-19 verdient de IE-portefeuille extra aandacht en doet u er verstandig aan om uw rechten veilig te stellen voor het geval uw onderneming strandt. Voorkom dat u uw eigen IP moet terug kopen van de curator…
Waar hebben we het eigenlijk over bij intellectuele eigendom? Intellectuele eigendom is een verzamelnaam voor een baaierd aan rechten. Dat varieert van octrooi- en kwekersrecht tot merken-, handelsnaam-, modellen-, auteurs- en databankrechten. Het rechtsgebied is volop in beweging, ook met het oog op om ons heen grijpende technologie en digitalisering.
De Europese wetgever zit bepaald niet stil en poogt binnen de EU een meer eenvormig systeem van IE-rechten te realiseren. Zo kan hopelijk op korte termijn een werkelijk EU-wijd octrooi worden aangevraagd, zijn belangrijke aanpassingen doorgevoerd in het EU merkenrecht en is EU-regelgeving over trade secrets in nationale wetgeving opgenomen. En de ambities en maatregelen onder de Digital Single Market blijven ook niet zonder gevolg.
Iedere onderneming heeft intellectuele eigendomsrechten of aanverwante rechten: tenminste een handelsnaam, een geregistreerd of niet-geregistreerd merk en een internetdomeinnaam. Gaandeweg genereren veel ondernemingen voorwerpen of spinsels waarop intellectuele eigendom rust of kan worden aangevraagd. Denk aan octrooien, modelrechten, auteursrechten.
Vooral bedrijven in de industriële, innovatieve en creatieve hoek en IT hebben snel te maken met geregistreerde of niet-geregistreerde uitvindingen, knowhow, design, software of andere creaties. Zelfs daar ontbreekt het bewustzijn van de rechtenpositie vaak volledig. De rechten zijn verborgen en verspreid aanwezig zonder dat iemand zich daarvan bewust is. Andersom staan organisaties er vaak niet bij stil dat je IE-rechten schriftelijk moet overdragen.
Grote organisaties zoals Philips, ASML, DSM en AkzoNobel onderkennen het belang en hebben een batterij juristen en gemachtigden in dienst om de rechten te managen, bewaken en handhaven. Het midden- en kleinbedrijf en ook grotere organisaties laten zich nogal eens de kaas van het brood eten en raken achterop doordat zij hun zaken niet op orde hebben.
Aandacht en management van intellectueel eigendom is belangrijk voor verantwoord ondernemen, risk management en governance. Uit de praktijk blijkt steeds weer dat de intellectuele eigendomsrechten in de risicodragende B.V. of werkmaatschappij berusten. Daarmee neemt de onderneming een onnodig risico. In iedere onderneming, groot of klein, kan iets verkeerd gaan waardoor de onderneming het hoofd niet boven water kan houden. Dat hebben we in het recente verleden maar al te vaak gezien.
Het is doodzonde als alle rechten in handen van de curator vallen. Kapitaal gaat dan verloren en het bemoeilijkt een doorstart. Daar staat het management te weinig bij stil. Ook kunnen zich problemen voordoen als een opdrachtnemer, bijvoorbeeld een softwareleverancier, failliet gaat en de rechten niet aan de opdrachtgever zijn overgedragen. Ook dat kan een juridisch getouwtrek met de curator van de leverancier tot gevolg hebben.
Goed management begint met bewustwording en inventarisatie. Dat kan zich zelfs leiden tot besparingen: zinloze patenten in stand houden kost ieder jaar veel geld. Alle reden dus voor een grote schoonmaak gevolgd door structureel management van de rechten en contracten.
Ook rechten die je niet hoeft te registreren zul je actief moeten managen, bijv. door deze te in beeld te krijgen, te handhaven en te exploiteren.
Passende en tijdige bescherming kan zeker in kennisintensieve organisaties belangrijke of zelfs cruciale assets opleveren. Daarbij moet worden bepaald wat de best passende bescherming oplevert en wat daarvoor nodig is. Op deze website vindt u een korte toelichting op de verschillende IE-rechten en verschillende nieuwsitems over intellectuele eigendom.
Gaat het om een nieuwe technische oplossing of methode, dan is het doorgaans verstandig om octrooi aan te vragen. Maar is het ‘black box’-technologie, dan is het maar de vraag of dat aan te raden is. Na zo’n achttien maanden wordt de octrooiaanvraag openbaar. Je vertelt dan dus het geheim van de smid aan je concurrentie. Een belangrijke nieuwe toevoeging wordt ooit het Eenheidsoctrooi (“Unitary Patent”) waarmee bedrijven voor de hele EU één octrooi kunnen aanvragen en voor geschillen terecht kunnen bij Unitary Patent Courts.
De Brexit zou ertoe kunnen leiden dat ratificatie van het verdrag over het Eenheidsoctrooi door de UK nooit gaat gebeuren. Maar dat zou de resterende EU-landen niet moeten weerhouden.
Hebben we het over software dan zal in principe alleen het auteursrecht van toepassing zijn, hoewel in sommige gevallen software ook octrooieerbaar kan zijn. Onder de vlag van de Databankenwet kan een verzameling gegevens in principe ook beschermd zijn.
Voor planten en zaden is het kwekersrecht geschreven. In de Europese Unie kan geen octrooi meer worden verkregen voor planten (en dieren) die uitsluitend door middel van essentieel biologische processen, zoals kruising en selectie, zijn ontstaan. Dat heeft het hoogste orgaan van het Europees Octrooibureau, de Grote Kamer van Beroep (de Enlarged Board of Appeal) op 14 mei 2020 beslist in de zogeheten ‘Pepper-case’. Zie hierover onze update hierover elders op deze website.
Voor het niet louter technisch-functioneel bepaalde uiterlijk van productvormgeving of andere creaties kunnen meerdere regimes tegelijk gelden, nl. (i) octrooi voor de technische vinding of methode en (ii) modelrecht en auteursrecht voor de elementen die niet louter technisch bepaald zijn (en eventueel slaafse nabootsing).
Van dat rijtje hoef je alleen voor octrooi (technische vinding of methode) en/of modelrecht (juist niet techniek) een depot te verrichten.
En dan hebben we tenslotte nog het merkenrecht op woorden en/of beelden als onderscheidingsmiddel van de waren of diensten van een onderneming. In het verlengde daarvan liggen pseudo-IE-rechten als handelsnamen ter onderscheiding van ondernemingen en internetdomeinnamen.
Handhaving is een hoofdstuk apart en vereist bij uitstek specialistische kennis. Het bestrijden van inbreuk of verweer tegen aantijgingen van inbreuk is feitelijk en juridisch gecompliceerd. Rechters weten zich er vaak niet goed raad mee. Dat maakt IE-rechtspraak moeilijk voorspelbaar.
Binnen EU is handhaving van IE-rechten geharmoniseerd via de Handhavingsrichtlijn. In Nederland is aan het Wetboek van Burgerlijke rechtsvordering een titel toegevoegd voor rechtspleging in IE-zaken. Die titel heeft betrekking op inbreuken op alle rechten van intellectuele eigendom, waaronder ook communautaire rechten zoals EU-merken of EU-modellen. Er is voor gekozen om de regeling ook van toepassing te laten zijn op geschillen die verband houden met de Handelsnaamwet, ondanks dat rechten op een handelsnaam traditioneel niet tot de rechten van intellectuele eigendom worden gerekend. Maar vorderingen uit hoofde van oneerlijke concurrentie (zoals bijvoorbeeld slaafse nabootsing) vallen er niet onder.
De regeling voorziet in speciale regels voor bewijs, bewijsbescherming en exhibitie, voorlopige maatregelen (vooral bijzonder is de mogelijkheid van een gerechtelijk bevel, zogeheten ex parte), recht op informatie en aanspraak op volledige vergoeding van proceskosten. Dat laatste is een belangrijk punt bij de beslissing om al dan niet te gaan procederen over IE-rechten als handhaver of verweerder. Daarnaast zijn er binnen de EU effectieve middelen om via de douane namaak tegen te houden.
Al met al beschikt het IE-recht over een rijk gevulde gereedschapskist maar je moet wel weten waar je de juiste schroevendraaier moet vinden.
IE-rechten zijn doorgaans gericht op exploitatie.
Daarvoor kunnen licenties worden uitgegeven, al dan niet exclusief. Denk bijv. aan een productielicentie of een gebruikslicentie om een geoctrooieerde uitvinding of software te gebruiken.
Licentieafspraken zijn in principe vormvrij, maar er zijn uitzonderingen. Zo moeten exclusieve auteursrechtlicenties schriftelijk worden vastgelegd. Voor de overdracht van auteursrechten gold dat al langer.
Ook mededingingsrechtelijk kunnen er haken en ogen zitten aan licentieafspraken. Waakzaamheid is vooral geboden bij exclusieve licenties of afspraken met concurrenten. Bewustheid van risico’s bij het vastleggen van licentieafspraken is belangrijk. Verkeerde afspraken kunnen de nietigheid van de bepaling (of van de gehele overeenkomst!) en stevige boetes tot gevolg hebben.
Goede schriftelijke afspraken kunnen zorgeloos, open en eerlijk samenwerken mogelijk maken. Marktpartijen en kennisinstellingen maken in toenemende mate gebruik van elkaars kwaliteiten, vooral ook in de technologie.
In het geval nieuwe technologie of creaties ontstaan gedurende de samenwerking, moet duidelijkheid bestaan. Want van wie worden de intellectuele eigendomsrechten op de resultaten van de samenwerking? Wie mag octrooi aanvragen op nieuwe techniek? En voor welke partij zijn de registratiekosten en de kosten voor het handhaven van deze rechten?
Bij het delen en ontwikkelen van technologie zal vooraf een inventarisatie moeten plaatsvinden van de intellectuele eigendomsrechten die een rol spelen binnen de samenwerking. Er moet daarbij een onderscheid gemaakt worden in de background IP die al bestaat, en de foreground IP die gedurende de samenwerking ontstaat.
De afspraken over de rechten die iedere partij kan doen gelden op deze bestaande en nieuwe IP, moeten liefst natuurlijk vooraf gemaakt worden en niet pas op het moment dat er discussie over ontstaat.
De invloed van technologie grijpt om zich heen. Er is geen ontkomen meer aan. Dit brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, ook voor het toepassen van bestaande regels van intellectuele eigendom en handhaving daarvan.
De nieuwe generatie lijkt meer geneigd te zijn tot delen. Fundamentele vragen doen zich dan voor, zoals: zijn monopolies nog wel van deze tijd en moet het systeem van IE-rechten niet helemaal op de helling? De spanning is voelbaar, zeker in gebieden als farmacie en voeding waar steeds meer geluiden opgaan om octrooieerbaarheid aan banden te leggen. Maar gezien de gigantische belangen nationaal en internationaal zal dat decennia in beslag gaan nemen. We zullen het voorlopig dus moeten doen met wat we hebben. Trouwens: op zich is niets mis met het bestaande stelsel van IE-rechten zolang er geen misbruik van wordt gemaakt.
Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen dagen het recht en juristen continu uit om nieuwe routes te ontdekken en bestaande en soms stoffige regels te vertalen naar de toekomst van vandaag.
Wilt u meer weten over intellectuele eigendom en het veiligstellen daarvan? Neem dan contact op met een van onze IE-specialisten.
Dit item is een bewerking van ons artikel dat eerder is verschenen in Juridisch up to Date.
Veel bedrijven kiezen ervoor om een familienaam als handelsnaam te voeren. Een familienaam voelt immers al snel vertrouwd (ons kantoor heeft die keuze ook gemaakt). Maar pas op: oudere handelsnamen of merken kunnen aan het gebruik van een familienaam in de weg staan. Even ter inleiding. Een handelsnaam is de naam waaronder een onderneming wordt […]
Veel bedrijven kiezen ervoor om een familienaam als handelsnaam te voeren. Een familienaam voelt immers al snel vertrouwd (ons kantoor heeft die keuze ook gemaakt). Maar pas op: oudere handelsnamen of merken kunnen aan het gebruik van een familienaam in de weg staan. Even ter inleiding. Een handelsnaam is de naam waaronder een onderneming wordt […]
In 2023 oordeelde het Hof van Justitie dat een inbreuk op de AVG niet automatisch recht geeft op een schadevergoeding. In deze blog behandelen wij de Nederlandse rechtspraak omtrent het recht op immateriële schadevergoeding vanwege het lekken van bijzondere of gevoelige persoonsgegevens.
In 2023 oordeelde het Hof van Justitie dat een inbreuk op de AVG niet automatisch recht geeft op een schadevergoeding. In deze blog behandelen wij de Nederlandse rechtspraak omtrent het recht op immateriële schadevergoeding vanwege het lekken van bijzondere of gevoelige persoonsgegevens.
