Een sterke visuele identiteit is voor gemeenten van groot belang. Logo’s, slogans en andere herkenbare elementen zorgen ervoor dat inwoners en bezoekers de stad direct herkennen. Denk bijvoorbeeld aan de kenmerkende letters van ‘I amsterdam’, de slogan ‘Utrecht: Domstad’ of de zigzaglijnen van Eindhoven. Dit soort merken hebben een belangrijke symbolische en economische waarde.

Naast city branding zijn ook fysieke ontwerpen in de openbare ruimte bepalend voor de uitstraling van een gemeente. Denk aan de iconische ‘Delftse stoep’, de kenmerkende verlichting van de Lichttoren in Eindhoven, die verwijst naar het Philips-verleden of de bijzondere vormgeving van bushokjes, bankjes en bruggen zoals de Erasmusbrug in Rotterdam. Dergelijke ontwerpen geven karakter aan de stedelijke omgeving en versterken de unieke identiteit van een gemeente of stad.

Het belang van intellectuele eigendomsrechten, zoals merken en modellen, wordt nog weleens onderschat of vergeten. Dit kan leiden tot onvoorziene juridische problemen, verlies van exclusiviteit en in sommige gevallen zelfs reputatieschade. In dit artikel leggen we uit waarom gemeenten hiermee bewust moeten omgaan en welke stappen gemeenten kunnen nemen om hun rechten te waarborgen.

Waarom is registratie van een merk of model belangrijk voor gemeenten?

Door het registeren van een merk of model krijgt een gemeente het exclusieve recht op het gebruik ervan. Dit betekent dat andere partijen het merk niet zomaar mogen kopiëren of gebruiken. Dit helpt niet alleen verwarring te voorkomen bij het publiek, maar geeft ook juridische mogelijkheden om op te treden tegen ongeoorloofd gebruik.

Een merk- of modelregistratie kan bijvoorbeeld van pas komen in de volgende situaties:

• Een commerciële partij gebruikt zonder toestemming het gemeentelijke logo op promotiemateriaal of als handelsnaam.
• Een andere stad introduceert een vergelijkbare slogan die verwarring kan veroorzaken.
• Een leverancier verkoopt een gemeentelijk ontwerp, zoals een specifiek ontworpen bankje of lantaarnpaal, aan andere steden zonder toestemming. Een dergelijke situatie speelde bijvoorbeeld in 2021 in een zaak over het ontwerp van een inwerpzuil voor een ondergrondse afvalcontainer voor Zoetermeer en Amstelveen.
• Een commercieel bedrijf plaatst een identiek straatmeubel zonder overleg met de gemeente.
• Een externe partij reproduceert een gemeentelijk kunstobject en verkoopt dit elders.

Door tijdig actie te ondernemen en intellectuele eigendomsrechten goed te regelen, kunnen gemeenten juridische problemen voorkomen en de controle vergroten over hun visuele identiteit en ontwerpen in de openbare ruimte.

Het merk Brainport

Stichting Brainport heeft voortvarend gehandeld en de naam en het logo ‘Brainport’ internationaal als merk geregistreerd. Op basis van deze registratie kan zij optreden tegen derden die zonder haar toestemming gebruik maken van de naam en het logo. Het is dus niet zomaar mogelijk om de term ‘Brainport’ te gebruiken, bijvoorbeeld als naam van een onderneming of voor bepaalde (lokale) evenementen of diensten.

Veelvoorkomende juridische valkuilen

In de praktijk zien we dat gemeenten pas laat of helemaal niet nadenken over de bescherming van hun intellectuele eigendom. Hierdoor ontstaan onnodige risico’s. Onderstaand zijn enkele veelvoorkomende valkuilen opgenomen.

Geen duidelijke afspraken met ontwerpers en leveranciers

Vaak worden externe partijen ingeschakeld om logo’s, campagnes of objecten te ontwerpen. Als in het contract niet expliciet is vastgelegd dat de gemeente de intellectuele eigendomsrechten krijgt, blijven deze mogelijk bij de ontwerper. Dit betekent dat de gemeente geen zeggenschap heeft over het ontwerp en in sommige gevallen zelfs een licentie moet betalen aan de ontwerper om het te blijven gebruiken. In de genoemde zaak over het ontwerp van een inwerpzuil was er weliswaar een contract, maar bestond discussie over de uitleg en reikwijdte daarvan. Ook het opstellen en formuleren van de contractuele afspraken verdient dus veel aandacht.

Veronderstellen dat bescherming automatisch geldt

Zonder registratie ontstaan er geen exclusieve merk- en/of modelrechten. Een gemeente kan dan eventueel terugvallen op andere rechten zoals het auteursrecht, maar dit is lastiger te bewijzen dan een ingeschreven merk- en/of model.

Te laat handelen bij inbreuk

Zodra een andere partij een beschermd ontwerp of merk zonder toestemming gebruikt, is snel en adequaat handelen cruciaal. Gemeenten die geen actief beleid voor intellectuele eigendomsrechten hebben, lopen het risico dat de inbreuk onnodig lang voortduurt en moeilijker aan te vechten is.

Hoe kan een gemeente zich beschermen?

Om juridische problemen te voorkomen en zoveel mogelijk controle te houden over de visuele identiteit en ontwerpen in de openbare ruimte, is een proactieve aanpak nodig. Wij adviseren gemeenten om in ieder geval de volgende stappen te nemen:

1. Inventariseer welke merken en ontwerpen belangrijk zijn

Maak een lijst van logo’s, slogans en objecten die de gemeente een unieke uitstraling geven.

2. Registreer merken en modellen

Door registratie krijgt de gemeente exclusieve rechten en kan zij eenvoudiger juridische actie ondernemen bij ongeoorloofd gebruik van haar merken en modellen. Wij kunnen dergelijke registraties verzorgen.

3. Leg intellectuele eigendomsrechten vast in contracten

Zorg ervoor dat in contracten met externe ontwerpers en leveranciers duidelijk staat aan wie welke rechten toekomen en regel hierbij ook alvast de overdracht. Wanneer een gemeente niets regelt, zal de ontwerper in sommige gevallen eigenaar blijven van zijn ontwerpen. Het is echter mogelijk om contractueel af te spreken dat de rechten volledig bij de gemeente komen te liggen (met uitzondering van bepaalde persoonlijkheidsrechten.) Wij kunnen u assisteren bij het opstellen of beoordelen van dergelijke contracten.

4. Monitor actief het gebruik van gemeentelijke merken en modellen

Houd in de gaten of derden zonder toestemming gebruikmaken van beschermde elementen of objecten en onderneem tijdig gepaste actie.

5. Laat u tijdig juridisch adviseren bij twijfel

Als er vragen zijn over bescherming of als er sprake is van mogelijke inbreuk, is juridisch advies essentieel om op het juiste moment de juiste stappen te zetten. Hiervoor kunt u bij ons terecht.

Conclusie

Merken en modellen zijn waardevolle activa voor gemeenten. Ze versterken de identiteit, dragen bij aan een herkenbare uitstraling en helpen verwarring voorkomen. Door tijdige registratie en heldere afspraken over eigendom en gebruik, vergroot een gemeente de controle over haar stedelijke omgeving en staat zij sterker in een discussie of conflict met een andere partij.

Louwers IP&Tech Advocaten heeft ruime ervaring in het adviseren en begeleiden bij merk- en modelregistraties. Wilt u weten hoe u de intellectuele eigendom van uw gemeente het beste kunt beschermen? Of wilt u juist weten hoe u moet omgaan met de exclusieve rechten van een gemeente? Neem dan contact op met Eva van Groezen of Lidian de Weert voor een vrijblijvend gesprek.